Page 7 - Ponad słowami 3 - język polski, maturalne karty pracy, zakres podstawowy i rozszerzony

Karty pracy krok po kroku

Przykładowa karta pracy – O epoce Karty pracy krok po kroku

Przeczytaj uważnie tekst i wykonaj zamieszczone pod nim zadania.

Wojciech Gutowski

Kreator i medium. Wokół problemu tożsamości artysty

Zwykle opisywane role artysty przełomu wieków – Bóg, ofiara, clown, psychopata – wy-
odrębniały twórcę z anonimowej społeczności, wyraźnie odróżniały artystę „nowej sztuki”
od imitatora, realisty, mistyka. Funkcjonowały przede wszystkim w relacji zewnętrznej arty-
sta–świat, określały ekspansywno-obronną postawę twórcy wobec mieszczańskiego społe-
czeństwa i negatywnej tradycji: pozytywizmu, realizmu i naturalizmu. Natomiast opozycja
kreator–medium odsłania bardziej ukryty, wewnętrzny dylemat artysty. Moderniści usiłowali
odpowiedzieć na pytanie o zakres suwerenności i indywidualnych kompetencji artysty w akcie
tworzenia: czy artysta jest autonomicznym podmiotem czynności twórczych, niezawisłym od
wszelkich determinantów – nie tylko społecznych, lecz również metafizycznych, czy przeciw-
nie, jest przedmiotem, biernym przekaźnikiem siły, która przez niego przemawia? Czy jest de-
miurgiem, czy tylko pośrednikiem, przez którego płynie strumień piękna, przejawia się absolut
lub ślepa wola życia?
Należy pamiętać, iż moderniści nigdy tak wyraźnie nie formułowali zagadnienia: kreator
czy medium? Wyraźne postawienie problemu odsłoniłoby kłopotliwe dwuznaczności – in-
dywidualizmu i determinizmu, quasi-religijnego charyzmatu artysty i jego zależności od sił
natury. Chociaż moderniści aspirowali do roli boskiego twórcy i przywoływali romantyczne
wzory, swoiście, można powiedzieć: ekstremalnie, je interpretowali. Akceptowali wszechmoc,
demiurgiczny gest tworzenia z nicości, odsuwali zaś takie wartości heroiczne, jak miłość, mi-
łosierdzie, współczucie, ofiara. Prometeusza zastępowali Lucyferem. Było to zgodne z progra-
mowo głoszoną niezawisłością artysty od wszelkich zobowiązań społeczno-etycznych. Analo-
gicznie – w roli medium poeta nie był profetą boskiej światłości, „prostującym ścieżki” narodu,
głosicielem szczytnych ideałów moralnych, lecz wyrzucał z siebie niezróżnicowaną magmę
nieświadomości, w której dostrzegał (zgodnie z Schopenhauerem i Hartmannem) istotę bytu
lub sferę zjawisk „nocnych”, paranormalnych, niepodległych więc ocenom etycznym.
Gdyby moderniści celowo wyeksponowali opozycję kreator–medium, ujawniliby wówczas
drastyczny konflikt: między potężnym demiurgiem-Lucyferem a niewolnikiem instynktów lub
irracjonalnej woli życia. Stąd prosta już droga do zakwestionowania indywidualizmu w sztu-
ce i osłabienia naczelnej opozycji epoki: kreator–imitator. Dlatego też, mimo że konkurencja
ról kreator–medium budziła niepokój modernistów, nie została przez nich wyeksponowana,
nawiązywano do niej pośrednio i próbowano ją przezwyciężyć w globalnych wizjach kultury.

Wojciech Gutowski, Kreator i medium. Wokół problemu tożsamości artysty,
„Pamiętnik Literacki” 1982, z. 3/4.

Zadanie 1. SKORZYSTAJ
Z PODRĘCZNIKA
Uzasadnij na podstawie podanego tekstu i własnej wiedzy, że imitator-re-
Skorzystaj
alista to postawa twórcza opozycyjna wobec postawy młodopolskiego ar- z podręcznika
s. 10, 13, 14,
tysty kreatora. 29

5